O lepotama Beograda pisali su i pišu mnogi putopisci. Njegova arhitektura, muzeji i galerije, Kalemegdanska tvrđava, Hram Svetog Save i druge crkve, beogradski spomenici, Skadarlija, reke Sava i Dunav, Ada Ciganlija, planina Avala i mnoga druga znamenita mesta, čine Beograd privlačnim turističkim odredištem za turiste iz celog sveta.
Ono po čemu se srpska prestonica posebno izdvaja poslednjih godina jeste noćni provod i gastronomska ponuda. Zabava traje tokom čitave godine – bilo da želite festivalsku zabavu na otvorenom, koncerte, žurke, ili vam je potreban najbolji provod za Novu 2019. godinu, Beograd će vam ponuditi sve.
Kafane, restorani, kafići, barovi, splavovi – na hiljade vrhunskih ugostiteljskih objekata čine Beograd balkanskom prestonicom noćnog života, ali se Beograd nalazi i na mnogim turističkim mapama ljubitelja noćnog provoda iz celog sveta.
Posebno mesto u ugostiteljskoj ponudi Beograda zauzima njegova boemska četvrt, na daleko čuvena Skadarlija.
Beograd i njegove kafane
Retko koja priča o Beogradu može da se ispriča a da se u njoj bar ne spomene kafana. Kažu da je u Beogradu otvorena prva kafana u Evropi. Bilo je to u 16. veku, nakon što je Beograd 1521. godine pao pod Turke. Već naredne, 1522. godine je neki Turčin otvorio gostionicu u kojoj se služila samo kafa i pušio čibuk. Ta prva kafana nalazila se u delu grada koji danas svi znamo kao Dorćol.
Nakon konačnog proterivanja Turaka i početka evropeizacije Beograda, na prelasku iz 19. u 20. vek, kafana je postala epicentar dešavanja; u njoj se ljudi nisu okupljali samo radi pića i druženja, već i radi obavljanja mnogih važnih poslova. A nekima je kafana postala druga kuća.
O tome koliki je značaj imala kafana u to doba, između ostalih, pisao je i Branislav Nušić, nabrajajući razloge zbog kojih je čovek mogao da dođe u kafanu.
Oni koji su želeli da saznaju šta ima novo u gradu ili u državi, svraćali su u kafanu. Nisu im trebale novine. Ljudima koji su imali nameru da prisustvuju nekoj političkoj debati odredište je bila takođe kafana. Čak su se neke kafane delile i po političkom principu – u jedne su svraćali radikali, u druge naprednjaci, a u trećim je sto uvek bio rezervisan za liberale.
Kafane su bile i mesta na kojima su poslodavci tražili radnu snagu. U kafani su mnogi zidari, tesari i druge zanatlije pronalazile posao, kao danas na tržištu rada. Tamo su se susretali advokati i njihovi klijenti, sklapani su kupoprodajni i zajmovni ugovori.
Posebna vrsta kafanskih gostiju bili su umetnici: pisci, pesnici, slikari, glumci. Upravo oni su zaslužni za današnju slavu Skadarske ulice, nekada omiljenog mesta beogradske boemštine, a danas jedne od najvećih turističkih atrakcija u Beogradu.
Skadarska ulica u Beogradu
Skadarlija se nalazi u centru grada, na svega nekoliko stotina koraka od Terazija i otprilike isto toliko od Trga Republike. Duž 500 m skadarlijske kaldrme nalaze se autentični ugostiteljski lokali, stare kafane, restorani, kafići, poslastičarnice, ali i spomenici, kameni i drveni, posvećeni njenim slavnim stanovnicima.
Neke od najpoznatijih kafana Skadarlije su: Dva jelena, Tri šešira, Putujući glumac, Zlatni bokal, Dva bela goluba, Velika Skadarlija i mnoge druge. U Skadarskoj ulici nalazi se i kuća Đure Jakšića, čuvenog srpskog pesnika i slikara, prvog i najvećeg boema skadarlijskih kafana. Kuća Đure Jakšića renovirana je sredinom XX veka, a danas predstavlja mesto na kom se sastaju pesnici i pisci i organizuju književne večeri i druga kulturna dešavanja.
Kako je Skadarlija postala boemska četvrt?
Priča o beogradskoj Skadarlilji vraća nas u vreme dok je Beograd još bio pod Turcima, a današnja Skadarlija deo prigradskog naselja, van bedema osmanlijskog Beograda. Strmina duga oko 500 stotina metara, prekrivena turskom kaldrmom, bila je tada nastanjena Romima, zvana „Šićanmala“, odnosno Ciganska mahala. Kao i svako drugo predgrađe velikih gradova iz toga vremena, i ovo je bilo jedno siromašno mesto, nimalo lepo za život.
Kada je Beograd konačno 1867. godine vraćen Srbiji, krenulo se u urbanizaciju grada, po projektima Emilijana Josimovića, prvog profesora arhitekture u Beogradu i Srbiji. Romska zajednica je svoje utočište pronašla na Čuburi, a Skadarliju su počeli da nastanjuju zanatlije, trgovci i ugostitelji. Svoje današnje ime ulica je dobila 1872. godine, po srednjevekovnoj srpskoj prestonici Skadru. Te iste godine u Skadarsku ulicu doselio se možda i najpoznatiji njen stanovnik – Đura Jakšić.
Pošto se nalazi nedaleko od Narodnog pozorišta, Skadarliju su s kraja 19. i početka 20. veka posećivali mnogi poznati pesnici, glumci, pisci, slikari, a neki od njih su u njoj, ili u njenoj neposrednoj blizini, i živeli ili stanovali. Da spomenemo samo Đuru Jakšića, čika Jovu Zmaja, Boru Stankovića, Gustava Matoša, Vojislava Ilića, Branislava Nušića, kao i glumce Čiča Iliju Stanojevića, Dobricu Milutinovića, Žanku Stokić.
Kada je 1901. godine srušena kafana „Dardaneli“, pored Narodnog pozorišta, za njene goste taj događaj je bio ravan tragediji. Prema Branislavu Nušiću, dan kad su srušeni Dardaneli bio je „Dan narodne žalosti“. Svi su sa setom i nevericom posmatrali ruševine do juče njihovog omiljenog mesta. Ubrzo je na toj lokaciji podignuta zgrada Upravnog fonda, a tadašnja umetnička i intelektualna elita polako je počela da se seli u Skadarliju.
„Vodič kroz Beograd“ godine 1909. zabeležio je da u Skadarliji i obližnjim ulicama radi 14 kafana. Na žalost, brojne od tih kafana danas više ne postoje, kao što su „Bums-keler“, „Mala pivara“, „Bandista“, „Zlatni bokal“. Ali dve koje su i tada bile najomiljenije –Dva jelena i Tri šešira – i danas su među najpopularnijim lokalima Skadarske ulice.
Za kafanskim stolovima Skadarlije, uz zvuke violina i tambura, nastajala su brojna književna dela. Tako je, na primer, u kafani „Zlatni bokal“ Đura Jakšić napisao veći deo svoje poznate drame „Stanoje Glavaš“.
Išlo se i dalje od toga, pa su u kafanama u Skadarskoj ulici osnivani i umetnički pokreti. U tome je prednjačio čuveni pesnik Radojko Jovanović – Rade Drainac, na čiju inicijativu je u kafani „Vuk Karadžić“ u periodu između Prvog i Drugog svetskog rata nastao klub „Popokatepetl“, koji je po mnogim hroničarima predstavljao prvu avangardnu grupu u Beogradu. Naš zemljak Rade Drainac, takođe u kafani „Vuk Karadžić“ pokrenuo je 1922. godine i svoj časopis Hipnos.
Rade Drainac i Skadarlija
Poput većine drugih boema, i Rade Drainac je živeo sirotinjski, a novac je zarađivao kao saradnik brojnih novinskih redakcija u Beogradu. Često bez prebijene pare u džepovima, Drainac je obilazio mnoge beogradske kafane. Družio se sa Tinom Ujevićem i sa njim najčešće obitavao u kafani Moskva, odakle su se u kasnije sate obavezno selili u Skadarliju. Omiljene kafane Rada Drainca u Skadarliji bile su Bums-keler, Dva jelena i Tri šešira. Tu su nastale i mnoge kafanske anegdote Drainca i Ujevića.
Skadarlija nakon Drugog svetskog rata
Velike zasluge u očuvanju autentičnosti Skadarlije pripadaju arhitekti Uglješi Bogunoviću koji je uložio veliki napor i javno zalaganje da se Skadarlija sačuva od urbanizacije koja je tih godina uzimala maha u Beogradu. Prema arhitektonskom planu koji je izradio Bogunović 1966. godine Skadarska ulica je postala pešačka zona, a, pod nadzorom Bogunovića izvršena je i njena rekonstrukcija sa ciljem da joj se vrati izgled koji je imala pre Drugog svetskog rata.
Bratimljenje Skadarlije i pariskog Monmartra
I mnogi drugi veliki gradovi širom Evrope imaju svoje boemske četvrti, kao što je Grinzing u Beču, Plaka u Atini ili Zlatna ulica u Pragu. Najpoznatiji boemski kvart je po mnogima Monmartr u Parizu, sa kojim se sedamdesetih godina Skadarlija pobratimila. U čast potpisivanja povelje o saradnji, u Beograd je pristigla grupa pariskih umetnika koji su organizovali svojevrstan defile kroz Skadarsku ulicu. Samo godinu dana kasnije, Beograđani uzvraćaju posetu Parizu.
